Το Απολιθωμένο Δάσος
Στη δυτική Λέσβο, από την φυσική διάβρωση των ηφαιστειακών πετρωμάτων αποκαλύπτονται εντυπωσιακοί ιστάμενοι και κατακείμενοι κορμοί δένδρων που φτάνουν σε μήκος ως και τα είκοσι δύο μέτρα. Η διάμετρος των μεγαλύτερων ιστάμενων απολιθωμένων κορμών ξεπερνά τα τρία μέτρα και το ύψος τους τα επτά.
Η επίσκεψη στην περιοχή του Πάρκου του Απολιθωμένου Δάσους που αποτελεί ένα ανεπανάληπτο μνημείο σε παγκόσμιο επίπεδο αποτελεί μία μοναδική εμπειρία. Ο επισκέπτης του Πάρκου μπορεί να περιηγηθεί σε μια ολόκληρη βουνοπλαγιά, από ειδικά διαμορφωμένα μονοπάτια. Η πληθώρα των ιστάμενων απολιθωμένων κορμών, αλλά και η άριστη κατάσταση διατήρησής τους, εντυπωσιάζουν τους επισκέπτες.
Για την διευκόλυνση του επισκέπτη στο Πάρκο δημιουργήθηκαν τρεις κυκλικές θεματικές διαδρομές, οι οποίες επιτρέπουν την καλύτερη γνωριμία με τα απολιθώματα. Το πρώτο τμήμα, κοινό και για τις τρεις διαδρομές, έχει τον τίτλο ‘’Ανακαλύπτοντας το Απολιθωμένο Δάσος’’ και δίνει την δυνατότητα στον επισκέπτη να γνωρίσει αντιπροσωπευτικά δείγματα απολιθωμάτων. Στο τέλος του πρώτου τμήματος, ο επισκέπτης μπορεί να επιλέξει ανάμεσα σε τρεις εναλλακτικές πορείες που διέρχονται από τους σημαντικότερους απολιθωμένους κορμούς του Πάρκου.
Λιγότερα
Πολύ καλή είναι η διατήρηση των ριζικών κόμβων των δένδρων γεγονός που αποτελεί ιδιαιτερότητα για το απολιθωμένο δάσος της Λέσβου καθώς θεωρείται δείκτης της αυτόχθονης δημιουργίας του απολιθωμένου δάσους.
Πριν από 20 περίπου εκατομμύρια χρόνια στο χώρο του Βορείου Αιγαίου υπήρχε έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα. Οι ηφαιστειακές εκρήξεις δημιούργησαν μεγάλα ηφαιστειακά οικοδομήματα με ηφαιστειακούς θόλους και πολλά διαφορετικά σημεία εξόδου των ηφαιστειακών υλικών. Οι κυριότεροι ηφαιστειακοί κρατήρες της Δυτικής Λέσβου εμφανίζονται στις περιοχές της Βατούσας και του Μεσοτόπου. Η ηφαιστειακή δραστηριότητα προκάλεσε την έξοδο τεράστιων ποσοτήτων λάβας, στάχτης και άλλων ηφαιστειακών υλικών που σκέπασαν το μεγάλο, πυκνό και πλούσιο δάσος που υπήρχε την εποχή εκείνη. Η απομόνωση των φυτών από τις επιφανειακές συνθήκες και η έντονη υδροθερμική κυκλοφορία, θερμών ρευστών πλούσιων σε πυρίτιο που ακολούθησε, επέτρεψε την τέλεια απολίθωση των φυτικών ιστών, κάτω από ιδανικές συνθήκες.
Κατά την διαδικασία αυτή έγινε η αντικατάσταση μόριο προς μόριο, της οργανικής φυτικής ύλης, από ανόργανες ενώσεις. Με τον τρόπο αυτό διατηρήθηκαν πολύ καλά τα μορφολογικά γνωρίσματα των δένδρων, όπως η εξωτερική επιφάνεια του κορμού, οι αυξητικοί δακτύλιοι καθώς και η εσωτερική δομή του ξύλου.
Στις 31 Ιανουαρίου 1958 δημοσιεύθηκε η πρώτη Υπουργική απόφαση για τον χαρακτηρισμό του Απολιθωμένου δάσους ως περιοχής ειδικής προστασίας.
1) Οι χώροι επίσκεψης του Απολιθωμένου Δάσους
α) Πάρκο Απολιθωμένου Δάσους
Η «Κύρια Απολιθωμένη», όπως ήταν γνωστή η περιοχή του Απολιθωμένου Δάσους ήδη από τον 18ο αιώνα, αποτελεί το πρώτο πάρκο επίσκεψης του Απολιθωμένου Δάσους, καταλαμβάνοντας συνολική έκταση 286 στρεμμάτων. Στην περιοχή, έχουν πραγματοποιηθεί ολοκληρωμένες παρεμβάσεις για την συντήρηση, ανάδειξη και προστασία των απολιθωμένων κορμών.
Ο επισκέπτης του Πάρκου κατά τη διάρκεια της περιήγησης του μπορεί να θαυμάσει τις μοναδικές εμφανίσεις Πρωτοπευκίδων, που σχηματίζουν μικρές συστάδες, τον μεγαλύτερο κατακείμενο κορμό Κωνοφόρου δένδρου (με μήκος μεγαλύτερο των 20 μέτρων) καθώς και τους μεγάλους ιστάμενους κορμούς Σεκόιας που φτάνουν σε ύψος τα 7 μέτρα και έχουν διάμετρο μέχρι 2.60 μέτρα. Δεκάδες άλλοι ιστάμενοι και κατακείμενοι κορμοί κωνοφόρων δένδρων υπάρχουν σε όλη την έκτασή του.
Στο Πάρκο του Απολιθωμένου Δάσους η συστηματική ανασκαφική έρευνα που πραγματοποιεί το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας έφερε στο φως πολλά φυτικά απολιθώματα, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται ο μεγαλύτερος μέχρι σήμερα γνωστός ιστάμενος κορμός απολιθωμένου δένδρου, όχι μόνο για την Λέσβο αλλά με βεβαιότητα για ολόκληρη της Ευρώπη. Το ύψος του είναι 7,02 μέτρων και η περίμετρος του 8,58 μέτρων. Αποτελεί το κατώτερο τμήμα του κορμού το οποίο έχει διατηρηθεί σε πολύ καλή κατάσταση. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα διασωζόμενα φυτικά απολιθώματα στον κόσμο και ανήκει στο είδος Taxodioxylon albertense,που αποτελεί πρόγονο του σύγχρονου δένδρου της Σεκόιας.
Αποκαλύφθηκαν, επίσης ιστάμενοι απολιθωμένοι κορμοί κωνοφόρων δένδρων που ανήκουν στην οικογένεια των Πρωτοπευκίδων (Protopinaceae) και εμφανίζουν εξαιρετική διατήρηση της εσωτερικής δομής και των εξωτερικών γνωρισμάτων του ξύλου. Ανήκουν πιθανότατα στο νέο είδος κωνοφόρου δένδρου, το είδος Pinoxylon paradoxum, το οποίο προσδιορίσθηκε για πρώτη φορά και παρουσιάζει μεγάλη εξάπλωση στην ευρύτερη περιοχή του Απολιθωμένου Δάσους. Κατά τις εκσκαφές έχουν επίσης αποκαλυφτεί πολλά τμήματα απολιθωμένων φυτών (καρποί, φύλλα, κλαδιά, ρίζες), τα οποία εκτίθενται στις αίθουσες του Μουσείου.
Οι περισσότεροι απολιθωμένοι κορμοί ανήκουν στην οικογένεια των Ταξοδιειδών (Taxodiaceae) που αποτελούν προγονικές μορφές του σύγχρονου είδους Σεκόια η Αειθαλής που φύεται στις δυτικές ακτές των Ηνωμένων Πολιτειών, καθώς και στην οικογένεια των Πρωτοπευκίδων(Protopinaceae), που αποτελούν τους προγόνους του σύγχρονου Πεύκου.
β) Θεματικές διαδρομές
Στην πρώτη διαδρομή με τίτλο «Αποκαλύπτοντας το Απολιθωμένο Δάσος», περιλαμβάνονται οι σημαντικότερες θέσεις ανασκαφών με εντυπωσιακά απολιθώματα και ενδιαφέροντα στοιχεία για τη στρωματογραφία των ηφαιστειακών πετρωμάτων. Ο επισκέπτης μέσα από την διαδρομή μπορεί να ανακαλύψει την ιστορία του Απολιθωμένου Δάσους.
Η δεύτερη διαδρομή, που αποτελεί και την πιο μεγάλη περιπατητική διαδρομή του Πάρκου, περιλαμβάνει τους μεγαλύτερους ιστάμενους απολιθωμένους κορμούς Σεκόιας. Ο επισκέπτης καθώς διασχίζει το μονοπάτι της διαδρομής, του αποκαλύπτεται νοητά το πλούσιο δάσος που υπήρχε στην περιοχή.
Ανάμεσα στις πρωτοπευκίδες, προγονικές μορφές των σύγχρονων πεύκων μπορεί να περιηγηθεί ο επισκέπτης στην τρίτη διαδρομή, μία διαδρομή με ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον, αφού στην περιοχή προσδιορίστηκε για πρώτη φορά το νέο είδος κωνοφόρου δένδρου Pinoxylonparadoxum. Στη θέση αυτή βρίσκεται ο ολότυπος του είδους, δηλαδή τα απολιθώματα από τα οποία προσδιορίστηκε το συγκεκριμένο είδος για πρώτη φορά στην επιστημονική βιβλιογραφία.
Από τη σύνθεση της παλιοχλωρίδας βγαίνει το συμπέρασμα ότι στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου πριν από 20 εκατομμύρια χρόνια υπήρχαν μικτά δάση κωνοφόρων ενώ στα χαμηλότερα επικρατούσαν τα πλατύφυλλα και οι φοίνικες. Έτσι δίδεται η ευκαιρία να κατανοήσουμε καλύτερα το παλαιοανάγλυφο που υπήρχε στην περιοχή του Απολιθωμένου Δάσους.
Η σύνθεση της απολιθωμένης χλωρίδας δείχνει ότι το Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου αναπτύχθηκε σε υποτροπικό κλίμα, το οποίο μεταβαλλόταν απότομα σε ηπειρωτικό θερμό, με χαρακτήρα χλωρίδας υποτροπικής της Νοτιοανατολικής Ασίας ή της Αμερικής.
γ) Πάρκο Σιγρίου
Εντυπωσιακοί ριζικοί κόμβοι και ιστάμενοι απολιθωμένοι κορμοί, με άριστη διατήρηση των χαρακτηριστικών τους, αποκαλύπτουν στον επισκέπτη την ιστορία του Απολιθωμένου Δάσους στο Πάρκο Σιγρίου, ένα χώρο που δημιουργήθηκε από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου σε έκταση 30 στρεμμάτων στην νότια πλευρά του ομώνυμου οικισμού. Πρόκειται για ένα εξαιρετικής σημασίας «Γεώτοπο» λόγω της σπανιότητας και της μεγάλης επιστημονικής αξίας των φυτικών απολιθωμάτων, τα οποία παρέχουν πληροφορίες τόσο για τα ηφαιστειακά πετρώματα όσο και την γεωλογική εξέλιξη της περιοχής.
Ο επισκέπτης κατά μήκος των περιπατητικών διαδρομών που έχουν χαραχθεί στο χώρο του Πάρκου, μπορεί να θαυμάσει τα πιο σημαντικά ευρήματα του χώρου, τις ρίζες των απολιθωμένων δένδρων, που διατηρούνται σε πλήρη ανάπτυξη, αποδεικνύοντας ότι τα δέντρα απολιθώθηκαν στην φυσική τους θέση. Επίσης εντυπωσιακοί ιστάμενοι απολιθωμένοι κορμοί αγγειόσπερμων και κωνοφόρων δένδρων με μοναδικά χρώματα και πληθώρα απολιθωμένων κλαδίσκων, φύλλων και κώνων ιδιαίτερης επιστημονικής αξίας ξεπροβάλουν από τα στρώματα της ηφαιστειακής στάχτης που τους περιβάλλει. Επίσης, ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει μεγάλα τμήματα απολιθωμένων κορμών που έχουν μεταφερθεί για φύλαξη στο χώρο.
Στο Πάρκο Σιγρίου αποκαλύφτηκαν απολιθωματοφόρες θέσεις με αυτόχθονες (in situ) κορμοί, η περίμετρος των οποίων κυμαίνεται από 1,20 μέτρα έως 3,20 μέτρα. Οι απολιθωμένοι κορμοί χαρακτηρίζονται από έντονους καφέ-κόκκινους χρωματισμούς στο εσωτερικό τους τμήμα και λευκό-πράσινο φλοιό, ενώ διακρίνονται τα μορφολογικά χαρακτηριστικά της εσωτερικής δομής του ξύλου. Η συστηματική ανασκαφική εργασία αποκάλυψε πλήρως το ριζικό σύστημα των κορμών αυτών, που πιστοποιούν με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο την αυτοχθονία του Απολιθωμένου Δάσους της Λέσβου. Οι κορμοί αυτοί χαρακτηρίζονται κυρίως από καφέ και κοκκινωπούς χρωματισμούς. Το λεπτόκοκκο ηφαιστειακό υλικό συντέλεσε στη διατήρηση ευαίσθητων τμημάτων φυτών, όπως κλαδίσκοι, φύλλα αγγειόσπερμων δένδρων διάφορα είδη της οικογένειας των Δαφνίδων, όπως τα φύλλα της κανέλλας καρποί καθώς και τμήματα ριζικών κόμβων. Στο Πάρκο Σιγρίου ανακαλύφθηκε χλοοτάπητας με πληθώρα κλαδίσκων, βελόνες και κώνων πεύκου.
δ) Πάρκο Πλάκας
Μια σημαντική προστατευόμενη απολιθωματοφόρα θέση βρίσκεται στη θέση Πλάκα Σιγρίου σε απόσταση περίπου 800 μέτρων νότια του οικισμού Σιγρίου. Η περιοχή παραχωρήθηκε στο Μουσείο με απόφαση του Υπουργείου Γεωργίας το 2000, με σκοπό την δημιουργία του νέου Πάρκου Πλάκας Σιγρίου.
Στα δύο τμήματα του Πάρκου, από τις ερευνητικές εργασίες του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, έχουν αποκαλυφθεί σημαντικά φυτικά απολιθώματα – πρόκειται κυρίως για ριζικούς κόμβους, ριζικά συστήματα και κατώτερα τμήματα κορμών που συγκροτούν ένα σπάνιας φυσικής ομορφιάς γεώτοπο.
Στο Πάρκο Πλάκας έχουν προσδιορισθεί πευκίδες και μια μεγάλη ποικιλία από καρποφόρα φυτά (αγγειόσπερμα), τα οποία δεν εμφανίζονται σε τόσο μεγάλη ποικιλία σε καμία άλλη χερσαία θέση, συνθέτοντας έτσι το τοπίο της βλάστησης στην Λέσβο πριν 20 εκατομμύρια χρόνια. Ειδικότερα εντοπίσθηκαν φυτικά απολιθώματα που αντιστοιχούν στη σημερινή Πεύκη, δένδρα της κανέλλας και της δάφνης της Λεύκης, του Πλατάνου και Φοινικίδες. Πρόκειται για διαφορετική ζώνη δασικής βλάστησης σε σχέση με το γνωστό Πάρκο του Απολιθωμένου Δάσους στη θέση «Μπαλή Αλώνια», στο οποίο συναντώνται σχεδόν αποκλειστικά κωνοφόρα δένδρα (σεκόιες και πρωτοπευκίδες).
Στο Πάρκο Πλάκας Σιγρίου έγιναν σημαντικές παρεμβάσεις για την προστασία των απολιθωμένων κορμών με την κατασκευή προστατευτικών τοιχίων και στεγάστρων. Σήμερα είναι επισκέψιμες 46 ανασκαφικές θέσεις απολιθωμένων δένδρων. Οι περισσότεροι απολιθωμένοι κορμοί συναντώνται ιστάμενοι, δηλαδή στη φυσική θέση ανάπτυξης των δένδρων.
Μεταξύ των ευρημάτων περιλαμβάνεται ο γιγαντιαίος απολιθωμένος κορμός (Νο 1), περιμέτρου 13,7 μέτρων και διαμέτρου 3,70 μέτρων, που αποτελεί – σύμφωνα με τα στοιχεία της παγκόσμιας βιβλιογραφίας – τον μεγαλύτερο σε διαστάσεις ιστάμενο απολιθωμένο κορμό σε ολόκληρο τον κόσμο. Το δένδρο αυτό ανήκει στις Δαφνίδες. Στο κατώτερο τμήμα του κορμού αποκαλύφθηκε τμήμα του ριζικού του συστήματος, γεγονός που αποδεικνύει ότι ο κορμός βρίσκεται στην ίδια ακριβώς θέση στην οποία αναπτύχθηκε το δένδρο πριν απολιθωθεί.
Στην παράκτια ζώνη του πάρκου δεσπόζει και ο ιδιαίτερα εντυπωσιακός κατακείμενος απολιθωμένος κορμός δέντρου, μήκους 14 μέτρων.
Οι επισκέπτες ακολουθώντας τους ειδικά διαμορφωμένους περιπατητικούς διαδρόμους οδηγούνται σε όλες τις θέσεις των απολιθωμάτων οι οποίες ενώνουν τις θέσεις των απολιθωμένων κορμών. Παράλληλα στην περιοχή έχουν δημιουργηθεί τρεις θέσεις ανάπαυσης και θέας προς το Σίγρι και τη νησίδα Νησιώπη.
2) Ανάδειξη και Προστασία
Το 1965 έγινε η απαλλοτρίωση από το Ελληνικό Δημόσιο δύο περιοχών έκτασης 500 στρεμμάτων (θέσεις Μπαλή Αλώνια και Χαμανδρούλα) όπου παρατηρείται μεγάλη συγκέντρωση απολιθωμένων κορμών.
Το 1985 δημοσιεύεται το Π.Δ. 443/85 για την κήρυξη του «Απολιθωμένου Δάσους» ως Διατηρητέου Μνημείου της Φύσης. Με το Π.Δ. 443/85 προστατεύονται ένα θαλάσσιο και τέσσερα χερσαία τμήματα που περιλαμβάνονται σε μια ευρύτερη έκταση 150.000 στρεμμάτων στις περιοχές Σιγρίου, ‘Αντισσας και Ερεσού και περιλαμβάνονται το θαλάσσιο τμήμα γύρω από την Νησίδα Νησιώπη ή Μεγαλονήσι και τέσσερις χερσαίες περιοχές καθώς και μεμονωμένες εμφανίσεις απολιθωμένων κορμών.
Με την εφαρμογή του απαγορεύεται αυστηρά η ανασκαφή, επιχωμάτωση, δειγματοληψία εδάφους και γεωλογικού υποστρώματος και κάθε άλλη ενέργεια που μπορεί να προκαλέσει φθορά και αλλοίωση των γεωλογικών σχηματισμών συνολικής έκτασης καθώς απαγορεύεται και η κοπή, συλλογή, καταστροφή ή μεταφορά απολιθωμένων τμημάτων.
Το 1996 με Δασική Αστυνομική Διάταξη ρυθμίζονται θέματα προστασίας και αξιοποίησης των τμημάτων του Απολιθωμένου Δάσους που κηρύχθηκαν Διατηρητέα Μνημεία της Φύσεως.
Το 1994 ιδρύθηκε το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου με σκοπό την προστασία, ανάδειξη και αξιοποίηση του Απολιθωμένου δάσους της Λέσβου, το οποίο από τότε έχει προβάλει σε παγκόσμια κλίμακα αυτό το μοναδικό φυσικό μνημείο.
Το 2000 το Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου χαρακτηρίζεται «Ευρωπαϊκό Γεωπάρκο» και συμμετέχει ως ιδρυτικό μέλος στην δημιουργία του Δικτύου Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων.
Το 2004 με απόφαση της UNESCO εντάσσεται στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων.
Η σύνθεση της απολιθωμένης χλωρίδας, αποτελείται από κωνοφόρα δένδρα, καρποφόρα δένδρα, και λίγα πτεριδόφυτα.
3) Τα είδη των απολιθωμένων φυτών του Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου
Από τη μελέτη των απολιθωμένων κορμών και των απολιθωμένων φύλλων προσδιορίσθηκε το γένος και το είδος των φυτών που συμμετείχαν στη σύνθεση του δάσους της Λέσβου πριν από 20 εκατομμύρια χρόνια.
Μεγάλος αριθμός απολιθωμένων κορμών που συναντώνται κυρίως στην περιοχή του Πάρκου του Απολιθωμένου Δάσους ανήκουν στην οικογένεια της Σεκόιας. Τα σύγχρονα δένδρα της οικογένειας αυτής ευδοκιμούν σήμερα στις δυτικές ακτές των Ηνωμένων Πολιτειών. ‘Έχουν προσδιορισθεί επίσης Πρωτοπευκίδες, που αποτελούν προγονική μορφή του σύγχρονου πεύκου, Κυπαρισίδες, και πολλά άλλα είδη κωνοφόρων δένδρων.
Στις παράκτιες περιοχές συναντώνται κυρίως καρποφόρα δένδρα είδη Βαλανιδιάς, τροπικής καρυδιάς, Λεύκης, Δάφνης, Κανελλόδενδρου, Πλάτανου, Οξιάς, Φοίνικα, Σκλήθρου, και Κυπαρισσιού.
Από τις ερευνητικές εργασίες του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στη περιοχή του Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου έχουν αποκαλυφθεί διαφορετικές ζώνες βλάστησης, συνθέτοντας έτσι το τοπίο της βλάστησης στη Λέσβο.
Η σύνθεση της απολιθωμένης χλωρίδας δείχνει ότι το απολιθωμένο δάσος της Λέσβου αναπτύχθηκε σε υποτροπικό κλίμα το οποίο μεταβαλλόταν απότομα σε ηπειρωτικό θερμό, και βλάστηση έχει χαρακτήρα της υποτροπικής ζώνης.
4) Τα απολιθωμένα ζώα της περιοχής του Απολιθωμένου Δάσους
Οι ερευνητικές εργασίες, του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου στην περιοχή του Γαβαθά Άντισσας, έφεραν στο φως οστά προβοσκιδωτού ζώου, που αποτελεί προγονική μορφή των σημερινών ελεφάντων, και ονομάζεται δεινοθήριο. Οι ανασκαφικές εργασίες αποκάλυψαν ακέραιη γνάθο με το σύνολο της οδοντοστοιχίας καθώς και οστά του ζώου.
Η μελέτη του παλαιο-περιβάλλοντος της περιοχής πιστοποίησε ότι, ζούσε στις παρυφές της λίμνης που υπήρχε στην περιοχή πριν 25 περίπου εκατομμύρια χρόνια και τρεφόταν από την πλούσια βλάστηση που υπήρχε εκείνη την εποχή στην περιοχή. Μετά το θάνατο του ζώου, ο σκελετός του μεταφέρθηκε μέσα στη λίμνη και απολιθώθηκε εξαιτίας της κάλυψής του από τα ιζήματα της λίμνης. Τα απολιθώματα αυτά αποτελούν σπανιότατο εύρημα, αφού μέχρι σήμερα έχουν εντοπισθεί ελάχιστα δείγματα μεγάλων σπονδυλόζωων ηλικίας Κατωτέρου Μειόκαινου όχι μόνο στον ελληνικό αλλά και στον ευρωπαϊκό χώρο.
Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου
Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου ιδρύθηκε το 1994 με σκοπό την μελέτη, προστασία, συντήρηση και ανάδειξη του Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, που αποτελεί ένα διατηρητέο φυσικό μνημείο με παγκόσμια αναγνώριση. Είναι ιδρυτικό μέλος του Ευρωπαϊκού Δικτύου Γεωπάρκων. Το 2004 εντάχθηκε στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων της UNESCO.
Η έδρα του Μουσείου βρίσκεται στον οικισμό Σίγρι της Δυτικής Λέσβου, στο κέντρο της προστατευόμενης περιοχής του Απολιθωμένου δάσους και στεγάζεται σε ένα σύγχρονο κτίριο 1600 m2. Το Μουσείο λειτουργεί ως κοινωφελές Νομικό πρόσωπο (Ν.Π.Ι.Δ.) εποπτευόμενο από το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού και αποτελεί το πρώτο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας που ίδρυσε η Ελληνική Πολιτεία.
Το Μουσείο βραβεύθηκε με το Eurosite management award 2001 για την ανάδειξη και διαχείριση του Απολιθωμένου Δάσους. Οι δραστηριότητες του για την ανάδειξη του Απολιθωμένου Δάσους επεκτείνονται σε όλη τη Δυτική Λέσβο και τα τελευταία χρόνια έχει μετατραπεί στον κύριο πολιτιστικό και εκπαιδευτικό οργανισμό της περιοχής καθώς πέραν της κυρίας ερευνητικής και εκθεσιακής αποστολής του οργανώνει πλήθος εκπαιδευτικών προγραμμάτων, επιστημονικών συνεδρίων, εκθέσεων και πολιτιστικών εκδηλώσεων.
Από την είσοδο πύλη του οικοπέδου ο επισκέπτης έχει να επιλέξει εναλλακτικές διαδρομές και λειτουργίες, που χαράσσονται στο εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον του Μουσείου.
Στην απόληξη της κεντρικής διαδρομής βρίσκεται ο κύριος – λιτός – όγκος του μουσείου. Οι επιμέρους χώροι του κυρίως συγκροτήματος αναπτύσσονται περιμετρικά του κεντρικού αίθριου. Η είσοδος λειτουργεί τόσο ως προέκταση των δύο εσωτερικών αίθριων όσο και ως διαχωριστικός άξονας των λειτουργιών. Στο κεντρικό αίθριο εντυπωσιακοί απολιθωμένοι κορμοί και τα αντίστοιχά τους σύγχρονα φυτά δίνουν την εικόνα της χλωρίδας που αναπτυσσόταν στο Αιγαίου πριν από είκοσι εκατομμύρια χρόνια.
Οι μόνιμοι εκθεσιακοί χώροι του Μουσείου
Η πρώτη αίθουσα «Απολιθωμένου δάσους» παρουσιάζει την εξέλιξη των φυτών στη γη, από τους πρώτους μονοκύτταρους οργανισμούς που εμφανίστηκαν στον πλανήτη πριν από 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια μέχρι την εμφάνιση των ανεπτυγμένων φυτών και τη δημιουργία του απολιθωμένου δάσους. Η χλωρίδα του απολιθωμένου δάσους παρουσιάζεται με τους αντιπροσώπους περισσότερων από σαράντα διαφορετικών ειδών που έχουν αποκαλυφθεί και προσδιοριστεί στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Λέσβου. Απολιθωμένοι κορμοί, κλαδίσκοι, εντυπωσιακά απολιθωμένα φύλλα και αποτυπώματα φύλλων, καρποί και ρίζες των δένδρων παρουσιάζονται μπροστά σε μεγάλων διαστάσεων γραφήματα των φυτών που αντιπροσωπεύουν. Φοινικοειδή, δένδρα της κανέλλας, δαφνίδες, τήλια, οξιά, βαλανιδιά, καρυδιά, σκλήθρο, πλάτανος, γαύρος, πευκίδες και πρωτοπευκίδες, ίταμος ή τάξος, κυπαρισσίδες, κουνιχάμια και εντυπωσιακές σεκόγιες είναι μερικά από τα είδη που παρουσιάζονται στην έκθεση. Ακολουθούν αντιπροσωπευτικά απολιθώματα από διάφορες απολιθωματοφόρες θέσεις του ελληνικού χώρου (Κύμη Ευβοίας, Βεγόρα, Ελασσόνα, Αλιβέρι, Σαντορίνη). Στην ίδια αίθουσα παρουσιάζονται τα πρώτα τεκμήρια για την παρουσία των ζώων που ζούσαν στην περιοχή του Απολιθωμένου δάσους. Εκτίθεται η απολιθωμένη γνάθος δεινοθήριου, προγονική μορφή προβοσκιδωτού ζώου από την περιοχή Γαβαθά, Άντισσας, ηλικίας 20 εκατομμυρίων ετών. Tα οστά του ζώου διατηρήθηκαν μέσα σε λιμναία ιζήματα και αποκαλύφθηκαν από τις έρευνες του Μουσείου. Αποτελεί ένα από τα παλαιότερα απολιθώματα σπονδυλοζώων στην Ελλάδα, ιδιαίτερα σπάνιο στην Ευρώπη, που πιστοποιεί για πρώτη φορά την παρουσία του είδους στον Ευρωπαϊκό χώρο ταυτόχρονα με την εμφάνιση του στην Αφρική.
Στην δεύτερη αίθουσα «Η εξέλιξη του Αιγαίου» παρουσιάζονται τα γεωλογικά φαινόμενα και διεργασίες που συνδέονται με τη δημιουργία του Απολιθωμένου δάσους καθώς και τη γεωλογική ιστορία της λεκάνης του Αιγαίου τα τελευταία 20 εκατομμύρια χρόνια. Παρουσιάζεται η κίνηση των λιθοσφαιρικών πλακών στην περιοχή, η βύθιση της Αφρικανικής λιθόσφαιρας και η εξελικτική ιστορία της ηφαιστειακής δραστηριότητας στον ελληνικό χώρο. Εντυπωσιακά δείγματα ηφαιστειακών πετρωμάτων και ηφαιστειακοί σχηματισμοί καθώς και προπλάσματα ηφαιστείων εκτίθενται μαζί με τη στρωματογραφία των ηφαιστειακών προϊόντων στη δυτική Λέσβο. Μέσα στα ηφαιστειακά πετρώματα διατηρούνται σε άριστη κατάσταση απολιθωμένοι κορμοί, ρίζες, καρποί, φύλλα και σπέρματα. Επίσης παλαιογεωγραφικές αναπαραστάσεις που απεικονίζουν την εξέλιξη της περιοχής από τον ωκεάνιο χώρο της Τηθύος στην ηπειρωτική Αιγηίδα χέρσο και τη δημιουργία του ελληνικού Αρχιπελάγους. Το σημερινό Αιγαίο με τα ενεργά ηφαίστεια, τα σεισμικά ρήγματα και το πλήθος των γεωλογικών μνημείων μας υπενθυμίζει ότι οι διαδικασίες που οδήγησαν στην δημιουργία του απολιθωμένου δάσους εξακολουθούν να είναι ενεργές.
Ώρες λειτουργίας: Χειμερινό 1/10 έως 30/6 Τρίτη-Παρασκευή 08:30-16:30, Σάββατο-Κυριακή 09:00-17:00, Θερινό 1/7 έως 14/9 Δευτέρα-Πέμπτη 08:30-20:00, Παρασκευή 08:30-22:00, Σαββάτο-Κυριακή 08:30-20:00, 15/9 έως 30/9 Δευτέρα-Παρασκευή 08:30-19:00, Σαββάτο-Κυριακή 08:30-19:00
Είσοδος: Εισιτήριο γενικής εισόδου (πολλαπλό): 5,00 €
Οικογενειακό εισιτήριο: 10 €
Μειωμένο εισιτήριο για φοιτητές, μαθητές: 2,50 €
Είσοδος Πάρκου Πλάκας: 2,00 €
Είσοδος δωρεάν για μέλη του ICOM και κατόχους Κάρτας Πολιτισμού.
Παροχές
- Με το εισιτήριο γενικής εισόδου (πολλαπλό) και χωρίς καμία επιπλέον επιβάρυνση μπορείτε:
- Να παρακολουθήσετε την ενημερωτική προβολή για τη δημιουργία του Απολιθωμένου Δάσους στην αίθουσα πολυμέσων.
- Να επισκεφθείτε τις Μόνιμες και τις Περιοδικές εκθέσεις του Μουσείου.
- Να ενημερωθείτε για τα εκθέματα από έμπειρο προσωπικό του Μουσείου.
- Να επισκεφθείτε τα υπαίθρια Πάρκα Απολιθωμένου Δάσους, Πάρκο Σιγρίου, Πάρκο Πλάκας Σιγρίου
Βρίσκεται: Σίγρι,
811 03 Λέσβος
Τηλ: 22510 47033, 22530 54434
Fax: 22510 47033
Κάστρο Σιγρίου
Το Κάστρο του Σιγρίου αποτελεί ένα από τα μεταγενέστερα οχυρωματικά έργα στο νησί. Βρίσκεται στο δυτικότερο άκρο της Λέσβου και χτίστηκε το 1757 από τον αρχιναύαρχο του οθωμανικού στόλου Σουλεϊμάν πασά προκειμένου να προστατευθεί η περιοχή από τις επιδρομές των πειρατών και να διασφαλιστεί η ομαλή διακίνηση των εμπορευμάτων. Το κάστρο χαρακτηρίζεται από το αραβικό τόξο που έχει πάνω από την πύλη, με κόκκινες και λευκές πέτρες.
Πρόκειται για ένα κάστρο που διατηρείται στην αρχική του μορφή και σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση. Είναι μικρών διαστάσεων, τετράγωνο στην κάτοψη, με τετράγωνους οχυρωματικούς πύργους στις τέσσερις γωνίες και κατάχυστρα στο θολωτό τμήμα πάνω από την είσοδο για την προστασία της. Η κεντρική πύλη στα ανατολικά κλείνει με δίφυλλη ξύλινη θύρα, επενδυμένη με σιδερένια ελάσματα. Κοσμείται με οξυκόρυφο τόξο -τυπικό δείγμα αραβικής αρχιτεκτονικής- κατασκευασμένο από εναλλασσόμενους ερυθρούς και λευκούς λίθους. Αντίστοιχης έμπνευσης είναι στο εσωτερικό του κάστρου, τα τοξωτά λίθινα ή πλίνθινα υπέρθυρα των κελιών, που χρησιμοποιούνταν για τη διαμονή της μόνιμης φρουράς.
Η πολύ φθαρμένη αρχική ιδρυτική επιγραφή χρονολογείται στα 1757 που είναι και η τελευταία χρονιά της σύντομης βασιλείας του αδύναμου σουλτάνου Osman ΙΙΙ, το αυτοκρατορικό μονόγραμμα του οποίου διακρίνεται ακόμα στην επιγραφή. Μια δεύτερη επιγραφή, που βρέθηκε στο υπόγειο κελάρι του τζαμιού του οικισμού που σήμερα λειτουργεί ως εκκλησία (Αγία Τριάδα), θεωρείται ότι ήταν άλλοτε εντοιχισμένη στο κάστρο. Γραμμένη με την ποιητική μορφή της όψιμης οθωμανικής περιόδου, μνημονεύει την κατασκευή του υδραγωγείου και ορισμένων κρηνών στην πόλη, που αποδίδονται στο Σουλεϊμάν Πασά, την εποχή του σουλτάνου Mustafa III (1757-1774).
Τουλάχιστον έως το τέλος του 19ου αι. το κάστρο αποτελούσε το κέντρο γύρω από το οποίο αναπτύχθηκε ο οικισμός. Καθ΄ όλη τη διάρκεια του 19ου αι. και μέχρι το 1912 διέμεναν σ’ αυτό στρατιωτικές μονάδες. Σύμφωνα με μαρτυρίες το κάστρο ήταν καλά συντηρημένο και εφοδιασμένο ώστε να αποτρέπει τυχόν τοπικές ταραχές όμως δεν θα μπορούσε να αντέξει σε μια συντονισμένη επίθεση από τη θάλασσα. Τμήματα των τειχών του κάστρου, κατέρρευσαν λόγω του σεισμού του 1889 που έπληξε τη δυτική Λέσβο.
Στις αρχές του 20ου αι. ήρθαν να κατοικήσουν στο Σίγρι οι πρώτοι Έλληνες. Η ιστορία του κάστρου ως οθωμανικού στρατοπέδου κλείνει με την απελευθέρωση του στις 17 Δεκεμβρίου του 1912. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, καλοκαίρι του 1915, αποτέλεσε βάση ανεφοδιασμού και ορμητήριο της Entente.
Ώρες λειτουργίας: Θερινό 10/04/2009 έως 31/10/2009
Είσοδος: Ελεύθερη
Βρίσκεται: Σίγρι,
811 03 Λέσβος
Σπήλαιο Παναγίας Φανερωμένης Σιγρίου
Στην παραλιακή θέση «Καλολιμνιώνα», στους πρόποδες λοφίσκου στα βόρεια του Σιγρίου είναι το θολωτό σπήλαιο της Παναγίας της Φανερωμένης. Στο βόρειο άκρο της παραλίας της Φανερωμένης στη ρίζα του βράχου, ασπρίζει ένα εκκλησάκι, που είναι αφιερωμένο στη Ζωοδόχο Πηγή.
Μέσα στο εκκλησάκι υπάρχει ένα σπήλαιο, που πάει μέσα για 5 περίπου μέτρα. Είναι ψηλό περίπου 4,5μ. και πλατύ περίπου στα 4,25μ. Μετρά κανείς κατεβαίνοντας τα λαξευμένα στο βράχο οκτώ σκαλιά του, για να φτάσει στην σκήτη του ερημίτη. Γιατί θεωρείται πως εδώ μέσα ζούσε το 800 περίπου μ.Χ. ο ομολογητής Όσιος Θεοφάνης της Σιγριανής, που θεωρείται και ο ιδρυτής του «Μεγάλου Μοναστηριού». Υπάρχουν λείψανα που φανερώνουν την ύπαρξη τοιχογραφιών, μια κτιστή Αγία Τράπεζα και μια άλλη μικρότερη, ενώ πίσω της έβγαινε αγίασμα. Δεξιά φαίνεται η κλίνη του ερημίτη.
Πώς μπορώ να κάνω ...?
